ویژگی پررنگش سینماگران را برای خلق آثار تازه و مختلف دلزده یا سرگردان کرده، سینمای سیاسی وجود خارجی ندارد. مساله، نداشتن امکان ورود به بدنه اجزای قدرت و پرداختن به تحولاتی است که درحوزه نظام سیاسی به وجود می‌آید اما این ممنوعیت در حالی تداوم دارد که جریان حاکم بر سینما از سیاسی کاری حذر نمی‌کند و به‌ویژه در دولت قبل به‌شدت متاثر از سیاست بوده است.

در تمام این سال‌ها بوده‌اند فیلم‌هایی که ماهیت سیاسی نداشته‌اند و قطعا در سینمای اجتماعی تعریف می‌شوند اما مخالفان برای اکران‌نشدنشان موضوعاتی را از دل فیلم استخراج کرده و درصدد بزرگ‌نمایی‌اش برآمده‌اند که همین مسایل کوچک برای سال‌های سال مانع از اکران فیلمی شده که کارگردان و عوامل دخیل در آن به امید اکران عمومی و موفقیت در گیشه برایش مدت‌ها زمان گذاشته و سرمایه‌گذاری کرده‌اند.

در سال‌های پس از انقلاب تعداد قوانینی که حساسیت روی موضوع فیلم‌ها را بیشتر می‌کرد بالاتر رفت اما در سینمای سیاست‌زده چند سال اخیر تعداد فیلم‌هایی که با اتهامات سیاسی از اکران بازماندند و به نوعی توقیف شدند بیشتر از دهه60 و سال‌های پس از انقلاب بود. این فیلم‌ها به «سیاسی‌بودن» متهم شده‌اند شاید باورکردنی نباشد اما مسوولان سینمایی با کوچک‌ترین پیش دستی‌ها و اتهامات وارده از سوی مخالفان، شماری از فیلم‌های شاخص سینماگران ممتاز و امتحان پس داده سال‌های اخیر را به‌خاطر همین جو سنگین به انباری فیلم‌خانه وزارت ارشاد فرستاده‌اند.

فیلم‌هایی که در جشنواره فجر در موارد مختلف و متعدد کاندیدای دریافت جوایز بوده‌اند و جوایز زیادی را در همین جشنواره داخلی و جشنواره‌های خارجی برده‌اند اما دوستداران سینما همچنان از تماشای این آثار در اکران عمومی محرومند و بدتر اینکه خود فیلم‌سازان و تهیه کنندگان این فیلم‌ها هم بعضا از دیده‌شدن آثار خود در یک طیف چند سد هزار نفری ناامید شده‌اند.

در این گزارش البته به همه این فیلم‌ها به دلایل متعدد، پرداخته نشد که شاید یکی ازمهم‌ترین آنها این است که بعضی از سازندگان این آثار هنوز امیدوارند بالاخره روزی فیلم‌شان اکران شود و از سایه سنگین تهمت سیاسی بودن بیرون بیایند.

خانه عنکبوت

فیلمی که علیرضا داوودنژاد در سال 1363 ساخت بی‌خود و بی‌جهت از اکران دور ماند و دیگر از زمان ساختش آن‌قدر گذشته که انگار خود داوودنژاد هم فراموش کرده روزی چنین فیلمی ساخته بود؛ فیلمی‌که هرگز فرصت اکران در سینما نیافت. در این فیلم عده‌ای از ضد انقلاب‌هایی که منتظر کودتا و دخالت آمریکایی‌ها بودند بعد از حادثه طبس به جان هم می‌افتند و همدیگر را از پا در می‌آورند. در بخشی از کتاب خاطرات هاشمی‌رفسنجانی می‌خوانیم: «شب در خانه دو فیلم خط قرمز و خانه عنکبوت را دیدم که علیه ضد انقلاب ساخته شده بودند. اولی را چپی‌ها ساخته بودند و دومی هم بد نبود».

حالا دقت کنید چطور فیلمی که علیه ضد انقلاب ساخته شد مجوز اکران نگرفت؟ در این فیلم مسعود بهنود که حالا در شبکه بی‌بی سی پارسی رسانه‌های ایران را نقد می‌کند به عنوان نویسنده و بازیگر حضور دارد و شاید دلیل اکران‌نشدن آن در سال‌های اخیر همین موضوع باشد.

خیابان‌های آرام

کمال تبریزی که به‌خاطر توقیف پاداش و اتفاقاتی که پیرامون مارمولک به‌وجود آمد همواره از این مشکلات رنج برده، هرگز موفق نشد این اثر خود را به اکران عمومی برساند و انگار با این ماجرای غم‌انگیز کنار آمده است تا جایی که بعد از منتفی‌شدن چندباره اکران فیلمش گفت: «برایم قابل پیش‌بینی بود که اگر سعه صدر وجود نداشته باشد فیلم نمایش داده نمی‌شود. تا وقتی جامعه به یک تعادلی در قبال اتفاقات بعد از انتخابات 88 نرسد و برداشت متعادلی به وجود نیاید اکران این فیلم ممکن نخواهد بود».

فیلم به نوعی پرداخت طنزگونه‌ای است به اتفاقات بعد از انتخابات سال 88 که نیکی کریمی در نقش یک خبرنگار این اتفاقات را دنبال می‌کند. تبریزی برای گرفتن پروانه ساخت فیلمش لوکیشن خود را به کشور ارمنستان برد و کل فیلم را در این کشور گرفت اما قبل از این شایعاتی مبنی‌بر لغو پروانه ساخت و حذف بخش‌های مهمی از فیلم‌نامه به گوش می‌رسید که تایید نشد. بااین‌حال در شرایطی که فیلم نمایش اکران هم گرفت از رسیدن به پرده سینماها دور ماند و تا الان هم در زمره بلاتکلیف‌هاست.

تهیه‌کننده خیابان‌های آرام در قبال موضع‌گیری‌های اولیه در قبال فیلمش می‌گفت این اثر اصلا سیاسی نیست و یک فیلم اجتماعی به حساب می‌آید که به ناهنجاری‌های اخلاقی در سطح جامعه می‌پردازد اما سمبه مخالفان پرزورتر از آن بود که اجازه دهند عوامل این فیلم به اکرانش امیدوار شوند.

گزارش یک جشن

به رنگ ارغوان اولین فیلم توقیف‌شده ابراهیم حاتمی‌کیا بعد از چند سال با دخالت شمقدری رفیق 20 ساله این کارگردان به اکران رسید اما در همان دوران گزارش یک جشن ساخته دیگر حاتمی کیا رنگ پرده را ندید و شمقدری هم گفت به نفع خود حاتمی‌کیاست که این فیلم اکران نشود؛ فیلمی که در جشنواره فجر به نمایش درآمد به موضوع یک مرکز ازدواج می‌پرداخت و البته باز به اتفاقات بعد از انتخابات 88 مرتبط می‌شد که همین مساله باعث شد تندروها با حملات اساسی جلوی اکران آن را بگیرند.

در سوی مقابل ارشاد که دوست داشت به حاتمی‌کیا کمک کند و به او اصرار کرد با حذف بخش‌هایی از فیلم اجازه اکران آن را بگیرد اما کارگردان گزارش یک جشن کوتاه نیامد و اصرار داشت که این بخش‌های فیلمش غیرقابل حذف هستند. حاتمی‌کیا البته غیر از انتقادهای تند و تیز تندورها، از سوی برخی مسوولان هم مورد عتاب قرار گرفت تا جایی که حداد عادل رییس کمیسیون فرهنگی مجلس در دیدار با اعضای اتحادیه تهیه کنندگان سینما گفت: «همین آقای حاتمی کیا با سابقه طولانی و تعهد ثابت شده‌اش با همین تک فیلم‌ها هجمه‌هایی را موجب می‌شود».

تندروها بعد از این فیلم به حاتمی‌کیا می‌گفتند دیگر حق ندارد از دفاع مقدس بگوید و باید دنبال مضامینی مثل رحم اجاره‌ای و بانوی شهر باشد اما آقای کارگردان که تا مدتی سکوت کرده بود گفت که عضو هیچ حزبی نیست و به این نکته اشاره کرد: «وقتی می‌خواهم فیلم بسازم فکر می‌کنم چیزی که می‌خواهم بگویم در‌اندازه تحمل این دم و دستگاه هست». بعدتر اما حاتمی‌کیا در برنامه راز شبکه چهار سیما و در مقابل مجری تندروی این برنامه نظر محتاطانه‌تری داد و گفت: «اینها تنها نظرات من به عنوان یک فیلمساز طرفدار نظام است و هدفم این است که با فیلم‌هایم فاصله مردم و مسوولان را کم کنم و به برخی مدیران تلنگر بزنم»؛ اما این حرف‌ها هم راه را برای اکران فیلم پرحاشیه‌اش باز نکرد.

100 سال به این سال‌ ها

سامان مقدم سال 86 فیلمی ساخت که تا همین الان یعنی هشت سال بعد از تولیدش شانس اکران نداشته و در محاق توقیف گرفتار شده است. این فیلم پُر ستاره و خوش‌ساخت داستان زنی را روایت می‌کند که در سه دهه عزیزانش را از دست می‌دهد و مرارت‌های بسیاری را متحمل می‌شود. منتقدان و ایرادبگیرها معتقدند، این فیلم به صورت کاملا مشخص ارزش‌های نظام انقلاب اسلامی را زیر سوال می‌برد و هتا نام شخصیت اول فیلم عمدا ایران گذاشته شده است. در مقطعی گفته شد اگر مقدم نام نقش اول فیلمش را عوض کند مجوز اکران می‌گیرد اما او تن به هیچ اصلاحیه‌ای نداد. این فیلم برای جشنواره بیست و ششم آماده شد اما در جشنواره بیست و هشتم به شکل کاملا محدودی اکران شد. بعدتر وقتی این فیلم در جشن خانه سینما اکران شد شمقدری از به نمایش درآمدنش انتقاد کرد تا مشخص شود سازمان سینمایی وقت چقدر نسبت به این ساخته مقدم حساس شده‌ است.

بعد از سه سال توقیف انتظار می‌رفت این فیلم با برداشتن موانع اکران به نمایش عمومی در آید و حتی صحبت‌هایی درباره اکران نوروز 89 به گوش رسید اما به بهانه هماهنگی‌نکردن پخش و در حالی که فیلم رفع توقیف شده بود باز هم به نمایش در نیامد و فیلم دیگری جایگزینش شد. مقدم که بعد از ساخت 100 سال تنهایی می‌گفت این کار بهترین ساخته‌اش بوده به گیشه تابستان 87 چشم دوخته بود اما بعد از هفت سال و نیم هیچ خبری از اکران این کار نیست.

عصبانی نیستم

اولین‌بار در جشنواره سی و دوم اکران و با واکنش بعضی از نمایندگان مجلس و نهادهای نزدیک به اصول‌گرایان مواجه شد. بعد از ایجاد حساسیت‌ها حجت‌الله ایوبی این فیلم را یک اثر اجتماعی دانست و تاکید کرد مشکلی برای اکران ندارد اما در سوی دیگر جنتی وزیر ارشاد در قبال مخالفت‌ها به کمیسیون اصل 90 مجلس قول داد برای اکران عمومی تکه‌هایی از این فیلم حذف خواهد شد. عجیب این که ایوبی که ظاهرا نمی‌خواست به این حذفیات تن دهد و پشت سینماگران بایستد اعلام کرد؛ انتظار دارد مشکل این فیلم با گفت‌وگو و تعامل حذف شود اما کمیسیون اصل 90 جواب داد این تو بمیری از آن تو بمیری‌ها نیست. مدتی بعد شایعه شد برای اکران عمومی این فیلم 19 دقیقه از آن قیچی شده اما بعدتر خبر رسید مجلسی‌ها با ارسال نامه رسمی برای ایوبی از او خواسته‌اند جلوی اکران فیلم‌هایی که به اتفاقات سال 88 مرتبط است گرفته شود تا زمانی که راه‌حلی برای آن پیدا کنند. عصبانی نیستم ظاهرا جزو فیلم‌هایی است که در این دایره گنجانده شده‌اند و فعلا هیچ خبری از اکرانش به گوش نمی‌رسد.